लेखणीची मशाल विझू देऊ नका!

३ मे जागतिक पत्रकार स्वातंत्र्य दिनानिमित्ताने खास लेख 

लोकशाहीची खरी शान म्हणजे मुक्त आणि निर्भय पत्रकारिता. समाजात काय चाललं आहे, जनतेला काय वाटतंय, सत्तेच्या निर्णायक केंद्रांमध्ये काय घडतंय – याचा आरसा समाजासमोर धरण्याचं काम पत्रकार करतो. म्हणूनच ३ मे - जागतिक पत्रकार स्वातंत्र्य दिन, हा केवळ एक ‘दिवस’ नसून तो पत्रकारितेच्या मूल्यांचा, जबाबदाऱ्यांचा आणि तिच्या अस्तित्वाच्या लढ्याचा जागर आहे.

१९९१ मध्ये युनेस्कोच्या विंडहॉक परिषदेत हा दिवस साजरा करण्याची कल्पना पुढे आली. विंडहॉक (नामिबिया) येथे झालेल्या चर्चेत आफ्रिकन पत्रकारांनी स्वतंत्र व उत्तरदायी माध्यमांसाठी आवाज उठवला. या पार्श्वभूमीवर, १९९३ मध्ये संयुक्त राष्ट्र महासभेने ३ मे या दिवसाला अधिकृत मान्यता दिली.

त्यानंतर दरवर्षी ३ मे हा दिवस जगभरातील पत्रकारांना सन्मानित करण्यासाठी, त्यांच्या अडचणींविषयी जागरूकता वाढवण्यासाठी, आणि माध्यम स्वातंत्र्याचे संरक्षण करण्यासाठी साजरा केला जातो.

भारतीय संविधानात अभिव्यक्ती स्वातंत्र्याचा मूलभूत अधिकार प्रत्येक नागरिकाला दिला आहे. पत्रकार हे या अधिकाराचे खरे धारक असतात. ते प्रश्न विचारतात, उत्तरं मागतात, आणि लोकांच्या मनात असलेला ‘अबोल’ आवाज बाहेर आणतात.

पत्रकारांनी अनेकदा आपल्या लेखणीच्या माध्यमातून इतिहास घडवलेला आहे. आणीबाणीत अनेक वृत्तपत्रांनी बंदी झुगारून सत्य लिहिलं; घोटाळे, गैरव्यवहार उघडकीस आणले; अनेक समाजहिताचे प्रश्न मुख्य प्रवाहात आणले. ही ताकद कोणत्याही बंदुकीपेक्षा मोठी आहे.

आजच्या डिजिटल युगात पत्रकारितेची गती वाढली आहे, पण धोकेही वाढले आहेत. काही ठिकाणी पत्रकारांना धमक्या दिल्या जातात, खोट्या गुन्ह्यांमध्ये अडकवले जाते, त्यांच्यावर हल्ले होतात.

रिपोर्टर्स विदाउट बॉर्डर्स (RSF) या संस्थेच्या अहवालानुसार भारतात पत्रकारितेचं स्वातंत्र्य वर्षागणिक कमी होत आहे. विशेषतः जिल्हा आणि ग्रामीण भागातील पत्रकार फारच असुरक्षित परिस्थितीत काम करत आहेत.

राजधानीतील किंवा शहरातील माध्यमांच्या तुलनेत ग्रामीण भागातील पत्रकार अधिक कठीण परिस्थितीत कार्य करतात. बहुतांश वेळा स्वतःच्या साधनसंपत्तीवरच बातम्या तयार करतात. ना पुरेशा सुविधा, ना प्रशिक्षण, ना संरक्षण.

त्यांचं कार्य ही लोकशाहीची खरी नाळ आहे – कारण ते थेट जमिनीवरचे प्रश्न समोर आणतात. अशा पत्रकारांना प्रोत्साहन देणं, संघटनांमार्फत आधार देणं, आणि त्यांच्या सुरक्षेचा मुद्दा राष्ट्रीय पातळीवर मांडणं हे आपलं कर्तव्य आहे.

३ मे आपल्याला हे सांगतो की –

 • पत्रकारिता म्हणजे केवळ बातम्यांचा धंदा नाही; ती लोकशाहीची चेतना आहे.

 • पत्रकाराला घाबरवलं, दबाव आणला, तर तो केवळ एक व्यक्ती नाही, तर संपूर्ण समाजाचा आवाज दाबला जातो.

 • विरोधी मत, प्रश्न विचारण्याचं स्वातंत्र्य टिकवणं हे सशक्त राष्ट्राचं लक्षण असतं.

आपण सगळे मिळून हा निर्धार करूया की मुक्त पत्रकारितेवरचा कोणताही आघात सहन केला जाणार नाही.

आजचा दिवस हेही आठवण करून देतो की, “मायक्रोफोन दाबून आवाज बंद करता येतो, पण सत्याचा आवाज दाबता येत नाही.”

जिंदाबाद जिंदाबाद

‘व्हॉईस ऑफ मीडिया’ जिंदाबाद

संदीप काळे

(संस्थापक अध्यक्ष ‘व्हॉईस ऑफ मीडिया’)

……….